دانشمندان و شاعران ایرانی
با سلام به بازدید کنندگان این سایت برای معرفی و اشناکردن شمابا دانشمندان و زندگی انها درست گردیدهدانشمندان و شاعران ایرانی
با سلام به بازدید کنندگان این سایت برای معرفی و اشناکردن شمابا دانشمندان و زندگی انها درست گردیدهزندگی نامه هرمان اوبرت پدرمهندسی فضا
هرمان جولیوس اوبرت (به آلمانی: Hermann Julius Oberth) (زاده ۱۸۹۴ – درگذشته ۱۹۸۹) یکی از پیشگامان و تئوریسین‌های بزرگ تاریخ عصر فضا به شمار می‌رود. او به همراه تسیلکوفسکی و گودارد پدران دانش و مهندسی موشک‌های پرتابگر به حساب می‌آیند. اوبرت در جوانی نظرات و تحقیقات خود را به صورت چند کتاب منتشر کرد و در زمان جنگ جهانی دوم به طور مداوم در مراکز تحقیقات موشکی آلمان نازی به کار مشغول بود. بعد از جنگ، آمریکایی‌ها و سایر متحدان غربی آنها از دانش اوبرت و همکارانش استفاده زیادی کردند.
دوران کودکی و نوجوانی
هرمان
جولیوس اوبرت در ۲۵ ژوئن ۱۸۹۴ در شهر هرمشتات ترانسیلوانیای رومانی، متولد
شد. اصالت او مجاری-اتریشی بود، اما بیشتر عمر خود را در آلمان و رومانی
گذراند. اوبرت به علوم موشکی بسیار علاقه‌مند بود و این علاقه از سن ۱۱
سالگی در او به‌وجود آمد. مادر وی برای تشویق اوبرت، کتاب «از زمین تا ماه»
نوشته ژول ورن را به او هدیه داد. هرمان این کتاب را چندین بار مطالعه
نمود و علاقه زیادی به آن پیدا کرد. این کتاب در واقع اولین جرقه را برای
شروع فعالیت او درباره علوم موشکی ایجاد کرد. مطالعه کتاب مذکور و دیگر
کتاب‌های مربوط به علوم موشکی در سالهای بعد، اوبرت را به تحقیق و بررسی
در خصوص جنبه‌های فنی این علم تشویق نمود.
او علاقه زیادی به سفرهای فضایی داشت.
در سن ۱۴ سالگی (۱۹۰۸) اوبرت موفق به ساخت یک راکت مدل کوچک دارای مخزن
پیشران مایع داشت. البته او این کار را با امکانات و منابع بسیار محدودی
انجام داد و حتی منابع لازم جهت آزمایش وسیله خود را در اختیار نداشت. او
سعی می‌کرد تا به مطالعه در زمینه‌های مختلفِ علاقه‌مندی خود، به‌خصوص
ریاضیات بپردازد، زیرا می‌دانست برای پیشرفت در این راه به آنها نیاز دارد.
در همان اوان، اوبرت به این نتیجه رسید که اگر نیروی پیشرانه راکت مدل
ساخت خود را به طرز مناسبی تامین کند، موفق به پرواز خواهد شد. در ضمن
دریافت که باید پیشران (یا سوخت) بیشتری به راکت بدهد که این امر باعث
افزایش وزن می‌شد.
یعنی هرچه پیشران بیشتر می‌شد، وزن
راکت هم افزایش می‌یافت که این خود یک مشکل به حساب می‌آمد. اوبرت به این
می‌اندیشید که چرا نباید هنگامی‌که مقدار زیادی از پیشران مصرف شد، از شرّ
محفظه خالی آن رها شد؟ این فکر همان ایده جدایش و چند مرحله‌ای کردن
راکت‌ها بود که در دوران نوجوانی به ذهن اوبرت خطور کرد. استفاده از این
طرح از آن جهت مهم بود که در مراحل مختلف وزن موشک را کم می‌کرد و به همین
دلیل پارامترهای پروازی موشک تا حدود زیادی می‌توانست بهبود پیدا کند.
هرمان معتقد بود برای توسعه و موفقیت در پیاده‌سازی ایده‌اش می‌بایست خارج از فرمول‌های ریاضی عمل کند. البته در نهایت هرمان با استفاده از فرضیات خود و مدل‌های کوچک و بزرگ به این نتیجه رسید که می‌تواند به نوعی کارآیی راکت را افزایش دهد. بنابراین می‌توان هرمان اوبرت را یکی از پایه‌گذاران ایده جدایش در موشک‌ها و پرتابگرهای چندمرحله‌ای دانست.
در سال ۱۹۱۲ (۱۸ سالگی) اوبرت در
دانشگاه مونیخ ثبت‌نام کرد و در رشته پزشکی مشغول به تحصیل شد. بورسیه
تحصیلی وی در دست اقدام بود که با شروع جنگ جهانی اول در تحصیل او وقفه
ایجاد شد. بنابراین اوبرت نیز مانند بسیاری دیگر، به صورت غیرمستقیم وارد
جنگ شد و در واحدهای پزشکی به انجام وظیفه پرداخت.
زندگی کاری
بعد
از جنگ، هرمان به این نتیجه رسید که به صورت ناخواسته و بدون تمایل کامل
وارد علوم پزشکی شده‌است. او در سال ۱۹۱۸ با ماتیلدا هامل، کسی که به او در
انجام کارهایش کمک می‌نمود و به فعالیت‌های اوبرت اعتقاد راسخ داشت،
ازدواج کرد. او در ۱۹۱۹ مجدداً به آلمان بازگشت و ابتدا در دانشگاه مونیخ و
سپس در گوتینگن در رشته فیزیک مشغول به تحصیل شد. از جمله مهمترین مراکز
موشکی که اوبرت در آنجا مشغول بوده، می‌توان به «وی‌اف‌آر»، انجمن پرواز
فضایی آلمان، اشاره کرد. اوبرت در سال ۱۹۲۰ ضمن فعالیت در این مرکز، به
همکاری با افراد محقق و علاقه‌مندی چون ورنر فون‌براون پرداخت.
در سال ۱۹۲۲ (۲۸ سالگی) رساله دکترای
او که در مورد علوم موشکی (پرواز راکت‌ها) بود با بهانه تخیلی، ایده‌آلیستی
و رویایی بودن مورد پذیرش قرار نگرفت، ولی این امر اوبرت را هیچگاه مأیوس
نساخت و او تحقیقات خود را در زمینه مورد علاقه‌اش به صورت خصوصی ادامه
داد. وی هرگز به تهیه یک رساله جدید و گرفتن مدرک دکترای خود نیندیشید
البته رساله مذکور به او در جهت تهیه و آماده شدن اولین کتابش کمک زیادی
نمود. او بعدها در مورد تمایلاتش توضیحاتی را ارائه داد و در یادداشت‌های
خود چنین نوشت: «من از نوشتن رساله‌ای دیگر خودداری کردم و به خود گفتم:
مهم نیست.
من ثابت خواهم کرد که می‌توانم بدون
اینکه عنوان دکتر در کنار نامم قرار گیرد، از تعدادی از آنها ]منتقدان
رساله‌ام[ دانشمند بزرگتری شوم». او از نظام آموزشی آلمان به شدت انتقاد
کرد و وضعیت آن را به اتومبیلی تشبیه نمود که چراغ‌های عقب آن بسیار درخشان
و پرنور، اما جلوی آن فاقد چراغ‌های روشن است. البته رساله اوبرت سرانجام
توسط پروفسور آگوستین مایر از دانشگاه بابس-بولیای رومانی پذیرفته شد و او
درجه دکتری را از این استاد دریافت کرد. در سال ۱۹۲۳ (۲۹ سالگی)، اوبرت
موفق به انتشار کتاب ۹۲ صفحه‌ای «با راکت در فضای بین سیارات» شد. این کتاب
که برگرفته از همان رساله دکترای او بود باعث شهرت وی شد.
اگرچه رساله وی در خصوص موارد فنی کمتر بحث کرده بود، ولی به واسطه تدریس او در مراکز مربوط (به خصوص در آلمان) به امور فضایی، کتابش به کمک همین مراکز انتشار یافت. تئوری‌های ارائه شده در کتاب اوبرت بسیار ارزشمند بودند. این کتاب به واسطه تئوری‌هایش در سراسر مراکز موشکی آلمان مورد توجه قرار گرفت و این امر باعث شد تا کتاب او به چندین زبان دیگر نیز ترجمه شده و پس از مدتی مطالب آن به طور عملی در وسایل پرنده فضایی به کار گرفته شوند.
امتداد این کتاب و سایر فعالیت‌های
هرمان اوبرت در زمینه موشک، در سال ۱۹۲۹ به چاپ کتابی ۴۲۹ صفحه‌ای با عنوان
«مقدماتی برای انجام سفر فضایی» منتج شد که یکی از موفقیت‌های بین‌المللی
او به حساب می‌آمد و از اهمیت علمی فوق‌العاده‌ای برخوردار بود. اوبرت که
چند سال قبل از انتشار این کتاب (سال ۱۹۲۵)، با کنستانتین تسیلکوفسکی و
ایده‌ها و تئوری‌هایش آشنا شده بود، از دانش و تجربه او نیز در تدوین این
کتاب جدید استفاده کرد. در این کتاب، تئوری ریاضی مربوط به علوم موشکی
به‌خصوص در زمینه‌های علوم الکترونیک و پیشرانش راکتی تشریح شده بود. این
کتاب امکان طراحی و ساخت یک راکت را فراهم می‌آورد و همچنین توان بالقوه
انسان برای دستیابی به ایستگاه‌های فضایی و سفر به کرات دیگر را مورد بررسی
قرار می‌داد.
کتاب جدید اوبرت از طرف اسنالت، پیشکسوت در علوم راکتی فرانسه، «کتاب مقدس فضانوردی علمی» خوانده شد و مورد تشویق مالی ده هزار فرانکی قرارگرفت که اوبرت از این پول برای توسعه فعالیت‌ها و تحقیقاتش استفاده کرد. فریتز لانگ، سازنده فیلم‌های صامت پس از مطالعه کتاب اوبرت تصمیم گرفت فیلمی داستانی در مورد سفر فضایی بسازد و سرانجام فیلم «دختری در فضا» را در سال ۱۹۲۹ به روی پرده سینما برد. این فیلم اولین محصول تاریخ سینما بود که تصاویری مجازی از محیط فضا را به تصویر می‌کشید. سازنده فیلم مذکور از آنجایی که می‌خواست محصولش از نظر فنی و علمی بی‌نقص باشد، تصمیم به دعوت از اوبرت به عنوان مشاور علمی در فیلم خود گرفت. در سناریوی انتخاب شده، اوبرت و لانگ به کمک یکدیگر موفق به ساخت یک ماکت فضاپیما شدند که خیلی واقعی به نظر می‌آمد.
در جریان تهیه این فیلم چشم چپ اوبرت ضربه دید که برای او بسیار ناراحت‌کننده بود اما خللی در راه تحقیقات و علاقه‌مندی‌اش ایجاد نکرد. همانگونه که ذکر شد، اوبرت در مرکز موشکی انجمن پرواز فضایی آلمان با ورنر فون‌براون همکار بود. کسی که خود در آینده از پیشگامان، محققان و مهندسان بزرگ موشکی جهان برای دولت آلمان نازی و سپس ایالات متحده شد.
اوبرت و فون‌براون با همدیگر مشغول
تحقیق بر روی موشک شدند که این فعالیت به طراحی و ساخت موشک «وی۲» آلمان در
اواخر جنگ جهانی دوم منتج شد. اوبرت در سال ۱۹۲۹ با موفقیت یک راکت پیشران
مایع آزمایشی ساخت که «کگلدوس» نام گرفت.
در سال ۱۹۳۸ خانواده وی از
رومانی به آلمان عزیمت نمودند و سرانجام در منطقه [پینیموند] مستقر شدند.
اوبرت در آنجا به کمک همکارش، فون‌براون، مشغول ساخت اولین راکت عملیاتی
جهان برای آلمان نازی شد. در سال ۱۹۴۱، او و فون‌براون رسماً پروژه وی۲ را
آغاز کردند که البته اوبرت در این پروژه هرگز جایگاه رسمی مناسبی پیدا
نکرد.
اوبرت همچنین در مرکزی به نام واساگ
بر روی راکت‌های پیشران جامد دفاع هوایی کار می‌کرد. او در زمان آلمان نازی
به دریافت نشان نیز مفتخر شد.
او در اواخر جنگ خانواده خود را به فیوچ
در نزدیکی نورنبرگ منتقل کرد. در پایان جنگ جهانی دوم، اوبرت به همراه سایر
دانشمندان و مهندسان موشکی آلمانی به اسارت نیروهای آمریکایی درآمد و مورد
بازجویی قرار گرفت، اما سرانجام آزاد شد و در آلمان غربی سکونت گزید. او
چهار فرزند داشت که یک پسرش در جنگ جهانی دوم کشته شد و یک دخترش نیز در
اثر انفجار یک کپسول اکسیژن مایع در محل کار او جان خود را از دست داد.
اوبرت در سال ۱۹۴۸ (۵۴ سالگی) به
عنوان مشاور مستقل و نویسنده در سوئیس مشغول به کار شد. در سال ۱۹۵۰ همان
فعالیتی که در واساگ برای آلمان نازی انجام می‌داد را این‌بار در خدمت
نیروی دریایی ایتالیا کامل کرد. در همین ایام، نظراتی را در مورد اشیای
پرنده ناشناس ارائه نمود. او از طرفداران نظریه سفر موجودات فضایی به زمین
بود. وی در سال ۱۹۵۳ به فیوچ بازگشت و در آنجا کتاب جدید خود تحت عنوان
«انسان در فضا» را که در آن ایده‌هایی را برای تلسکوپ‌های بازتابی فضایی،
ایستگاه‌های فضایی، فضاپیمای الکتریکی و لباس‌های فضایی ارائه می‌داد،
منتشر ساخت.
در سال ۱۹۵۵، فون‌براون، رئیس پروژه
موشک‌های بالستیک ایالات متحده، از او برای همکاری دعوت نمود. وی دعوت
فون‌براون را پذیرفت و تا سال ۱۹۵۸، با او بر روی موشک‌های بالستیک کار
کرد. سپس اوبرت مجدداً به شهر فیوچ آلمان بازگشت و ایده‌هایش را در مورد
ساخت یک کاوشگر کره ماه و برخی مطالب و موضوعات هوافضایی دیگر تحت عنوان
کتاب «توسعه فناوری فضایی در دهه آینده» به رشته تحریر در آورد. در سال
۱۹۶۰ به عنوان مشاور فنی در جهت توسعه و تکمیل موشک پرتابگر اطلس در ایالات
متحده استخدام شد. وی در سال ۱۹۶۲ و در سن ۶۸ سالگی بازنشسته شد. اوبرت از
آنجایی که یکی از پیشگامان عصر فضا بود، در ژوئیه ۱۹۶۹ جهت مشاهده پرتاب
موشک حامل ساترن-۵ که فضاپیمای آپولو-۱۱ را به سمت ماه پرتاب می‌کرد، به
ایالات متحده دعوت شد.
دوران پایانی زندگی اوبرت
اوبرت
سرانجام در ۲۹ دسامبر ۱۹۸۹، در سن ۹۵ سالگی، در بیمارستانی در نورنبرگ
آلمان درگذشت. این دانشمند بزرگ در حالی از دنیا رفت که کمک عظیمی به علوم
موشکی، پرواز فضاپیماها و کشفیات فضایی در قرن بیستم نمود. هرمان اوبرت
رومانیایی، کنستانتین تسیلکوفسکی روسی و رابرت گودارد آمریکایی را در واقع
می‌توان پیشکسوتان و پایه‌گذاران کشفیات علوم موشکی و فضانوردی به حساب
آورد. جالب توجه‌است که اگرچه این سه نفر به بخشی از نتایج علوم موشکی و
موارد مربوط به جاذبه زمین دست یافتند، اما بخش بزرگی از این امور را فقط
با اتکا بر کارهای علمی مستقل خود به ثمر رساندند.
ارزش تحقیقات اوبرت برای همیشه جاودان
خواهد ماند. در حال حاضر، موزه‌ای به نام او در فیوچ آلمان، در نزدیکی
نورنبرگ، تاسیس شده و کلیه آثار، عقاید و کارهای علمی وی در آنجا به نمایش
عموم گذاشته شده‌است. انجمنی نیز به نام او بنیان نهاده شده‌است که تعداد
زیادی از دانشمندان، محققان و ستاره‌شناسان دنیا عضو آن هستند. دهانه‌ای در
کره ماه نیز به نام اوبرت نامگذاری شد. او معتقد بود انسان باید در سراسر
زندگی دارای هدف باشد و هدفمند زندگی کند. بر روی سنگ قبر هرمان جولیوس
اوبرت چنین نوشته شده‌است: «درود بر کسانی که تشنه و گرسنه
عدالتند>>.
ده دانشمندمعروف و برتر جهان
ده دانشمند معروف و برتر جهان
شکی نیست که دانشمندان به پیشرفت مستمر جامعه ی امروز کمک بسیاری کرده اند. بعضی از چیزهایی که ما امروز از آن ها بهره مند هستیم مثلاًنیرویبرق،حاصل اختراعات کسی است که زندگی خود را وقف این کار کرده است. بر خلاف سایر مشاغل، دانشمندان به خاطر اینکه از هر چیزی برای تحقیق و نو آوری دست می کشند مشهور هستند. درطول تاریخ از دانشمندان بسیاری یاد شده است که به خاطر اعتقادشان مورد آزار و اذیت قرار گرفتند اما حتی این هم آنها را از قدم برداشتن به سوی پیشرفت باز نداشت. در تلاش برای تجلیل از دانشمندان سراسر دنیا، این مقاله سعی دارد برخی از بزرگترین دانشمندان تاریخ را معرفی کند.
ارسطو
ارسطو به عنوان برجسته ترین فیلسوف دوران خودش شناخته شده است. او دانش وسیعی در رشته های مختلف داشت، که تنها عده ی کمی از دانشمندان قادر به این کار بوده اند.او دررشته های فیزیک، جانور شناسی، بیولوژی، سیاست، علم اخلاق و منطقعلاوهبررشتههایدیگرنیز نقش داشته است. با وجود اینکه ارسطو صد ها سال پیش از این زندگی می کرده است اماهنوزهمدر عصر حاضرنتیجه ی اقدامات او احساس می شود.
سراسحاق نیوتون
احتمالاً اسحاق نیوتون هم درست مثل ارسطو، از بزرگترین دانشمندان زمان خودش بوده است. او نیز در زمینه های مختلفی مثل ریاضیات، فیزیک و فلسفه ی طبیعی در کنار سایر رشته ها مهارت زیادی داشت. نیوتون بیشتر به خاطر نقشی که در تلاش و نهایتاً روشن کردن قانون گرانش و سه قانون حرکت داشت شناخته شده است. هیچ نشانه ای در زندگی جوانی این مرد بزرگ دانش وجود نداشت که نشان دهد اویکی از مشهور ترین دانشمندان دنیا خواهد شد ولی او توانست بر تمام موانعی که در برابرش بود غلبه کند و پیروز شود.
گالیلو گالیلی (گالیله)
تا به امروز گالیله هنوز هم به عنوان کسی که بیشترین سهم را در پیشرفت علم داشته شناخته شده است. با وجود اینکه به خاطر اعتقادش توسط کلیسا مورد آزار و اذیت قرار گرفتاما حتا آن هم او را از انجام اکتشافاتی که در عصر حاضر هم مورد استفاده هستند باز نداشت. او نه تنها یک فیزیکدان بلکه ستاره شناس و فیلسوف هم بود. سهم او در پیشرفت علم، اختراع تلسکوپ و بیان دو قانون اول حرکت را در بر دارد.
چارلز رابرت داروین
در ادامه، شماره ی چهار چارلز داروین است. هرچند کسانی هستند که در دانشمند بودن او اختلاف نظر دارند. سهم عمده ی او در یافتن منشاء انسان است. او همچنین به خاطر سفرهای بسیاری که دور دنیا برای اثبات نظریه خود انجام داده معروف است.
البرت انیشتین
با توجه به گذشته ی البرت انیشتین، هیچ کس فکر نمی کرد پسری که تا سه سالگی نمی توانست حرف بزند و تا هشت سالگی نمی توانست بخواند، یکی از بزرگترین دانشمندان تاریخ باشد. با وجود موانعی که در پیش داشت توانست جایزه ی صلح نوبل را به خاطر تلاش هایی که در زمینه ی فیزیک انجام داد، بگیرد.
توماس ادیسون
هیچ دانشمند دیگری نتوانسته است مثل ادیسون بیش از 1000 اختراع ثبت شده داشته باشد. مثل انیشتین، ادیسون هم در کودکی مشکلات یادگیری داشت. دستگاه گرامافون و لامپ الکتریکی از اختراعات اوست.
الساندرو جوزپه آنتونیوآناستاسیو ولتا
ولتا که ایتالیایی بود به عنوان یک دانشمند در زمینه ی توسعه ی باتری الکتریکی تلاش کرد. واحد اندازه گیری الکتریسیته "ولت" به یاد او و به خا طر احترام به تلاش های او نام گذاری شده است.
استفن هاکینگ
بعد از درگذشت البرت انیشتین، کسی فکر نمی کرد که دوره ی دانشمندان گذشته باشد اما استفن هاکینکزبه لیست بزرگترین دانشمندان قرن بیستم اضافه میشود. شهرت او به خاطر نظریه ی انفجار بزرگ و سیاه چاله است. او همچنین در دانشگاه کمبریج به عنوان استاد ریاضیات تدریس کرده است.
لوئی پاستور
لوئی بیشتر به خاطر تلاش هایی که در زمینه ی پزشکی انجام داده شناخته شده است. نظریه ی جوانه ((germاولین بار بوسیله ی او معرفی شد و در ازآن پس در مطالعات میکرو بیولوژی مورد استفاده قرار می گیرد.
سر جاگادیش چاندرا بوز
جاگادیش به خاطر اقداماتش در اختراع رادیو و مایکرو ویو مشهور است. او که اولین دانشمند بنگالی (بنگلادشی) است تلاش های بسیاری در زمینه ی پیشرفت علم داشته است.
لیست فوق تلاش کرده است که تنها بعضی از بهترین دانشمندان طول تاریخ را معرفی کند و این بدان معنی نیست که دانشمندانی که اینجا ذکر نشده اند در رشته های خاص خود تلاش های ارزنده ای نداشته اند. همچنان که دنیا و تکنولوژی پیشرفت می کند تلاش های بسیاری هم صرف این میشود که وسایل الکترونیکی موجود راکارآمد تر و کم هزینه تر کنند. برای مثال پس از اختراع اینترنت پیشرفت ها ادامه داشته است تا اطمینان حاصل شود که دسترسی به اینترنت نه تنها ارزان تر بلکه ساده تر هم باشد.
افرینش شگفت زده
پاستور علی‌رغم تمام افتخارها و موفقیت‌هایی که به دست آورد، بسیار متواضع و فروتن بود و همه او را فردی ساده و بی‌آلایش می‌شناختند هربار که در یخچال را باز می‌کنیم تا یک شیشه شیر برداریم، باید تلاش‌های لویی پاستور، دانشمند برجسته فرانسوی را به خاطر آوریم. او کشف کرد که دلیل ترش شدن شیر، فعالیت موجودات زنده میکروسکوپی است که به قدری کوچک‌اند که با چشم غیر مسلح دیده نمی‌شوند. مطالعات و تحقیقات پاستور منجر به ابداع شیوه‌یی شد که طی آن می‌توان از طریق حرارت ملایم مواد غذایی نظیر شیر، این موجودات میکروسکوپی را از بین برد بدون اینکه در طعم یا ارزش غذایی آنها تغییری ایجاد شود. این روش به افتخار مبتکر آن، پاستوریزه کردن نام گرفت که تنها یکی از خدمات بی‌شمار او به بشریت است. لویی پاستور در ۲۷ دسامبر ۱۸۲۲ در شهری در ۴۰۰ کیلومتری جنوب شرقی پاریس متولد شد. چند سال بعد خانواده‌اش به شهری به نام آربویز نقل مکان کردند. لویی در آنجا به مدرسه رفت اما به جز در درس هنر، در سایر دروس نتایج ضعیفی گرفت. بیشتر معلمانش معتقد بودند او باید مدرسه را ترک کند و در دباغی پدرش مشغول به کار شود. با این حال لویی بسیار مشتاق علم آموزی بود؛ بنابراین در پانزده‌سالگی به پاریس رفت تا تحصیلاتش را در مقطع دبیرستان ادامه دهد، اما غم دوری از خانه و خانواده باعث شد به آربویز بازگردد. پس از مدتی دوباره عازم سفر شد و این بار بسانکن، شهری در ۴۰ کیلومتری آربویز را انتخاب کرد و تحصیلاتش را تا مقطع لیسانس در کالج سلطنتی این شهر پی گرفت و پس از قبولی در آزمون ورودی Ecole Normale مدرک فوق لیسانس و دکترای خود را در رشته شیمی از این دانشگاه اخذ کرد و هم زمان به مطالعه و تحقیق پرداخت. او تصمیم گرفت بر روی ساختار بلورهای نمک اسید تارتاریک و پاراتارتاریک و تفاوت‌های میان آنها مطالعه کند که مدت‌ها فکر بزرگترین شیمیدان‌های زمان را به خود مشغول کرده بود. پاستور بلورها را به دقت در زیر میکروسکوپ مورد بررسی قرارداد و از ساختار پیچیده آنها شگفت‌زده شد و توانست به نتایج قابل توجهی دست یابد. او کشف کرد دو نوع مختلف بلور پاراتارتاریک وجود دارد که یکی تصویر دیگری است و بدین ترتیب به یکی دیگر از سوالات علمی آن زمان پاسخ گفت. پاستور در سن ۳۲ سالگی چالش جدیدی را آغاز کرد که در آن سمت و سوی تحقیقات خود را تغییر داد. او به لیل فرانسه رفت تا دانشکده‌یی برای آموزش علوم کاربردی تاسیس کند. این در حالی بود که جامعه علمی به تحقیقات نظری تمایل نشان داده بود. بنابراین پاستور قصد داشت به دانشمندان آموزش دهد چگونه از دانسته‌های نظری خود استفاده کنند. او دو سال بعد را به تاسیس این دانشکده اختصاص داد و در همین زمان مطالعات خود را بر روی فرآیند تخمیر متمرکز کرد. این فرآیند شکر را به الکل تبدیل می‌کند و باعث ترش شدن شیر میشود. بیشتر شیمیدان‌ها براین باور بودند که مواد شیمیایی تنها با هم واکنش می‌دهند و بنابراین نمی‌توان نتایج غیر منتظره این فرآیندها را توضیح داد، اما پاستور ثابت کرد تخمیر فقط زمانی رخ می‌دهد که موجودات زنده میکروسکوپی موسوم به میکروب وجود داشته باشند. بدین ترتیب یافته‌های پاستور شاخه جدیدی از علم را بنا نهاد که میکروبیولوژی نام گرفت. پاستور در سال ۱۸۸۲ مطالعه بر روی بیماری هاری را آغاز کرد. این بیماری کشنده از طریق گاز گرفتگی توسط حیوانات آلوده به ویروس هاری از قبیل سگ و گرگ‌ها منتقل میشود. پاستور آزمایش‌های خود را بر روی حیوانات شروع کرد. او شیوه گذشته خود را در پیش گرفت اما با یک توقف چند هفته‌یی مواجه شد. این توقف بخاطر مدت زمانی است که از لحظه گازگرفتگی تا رسیدن میکروب به مغز طول می‌کشد. با اینکه این تاخیر موجب هدر رفتن زمان تحقیقات شد، پاستور را متوجه تفاوت چشمگیری میان درمان این بیماری با درمان سایر بیماری‌ها کرد. او به این نتیجه رسید که در سایر موارد می‌بایست قبل از اینکه فرد در معرض بیماری قرار گیرد، واکسن به او تزریق شود؛ در حالی‌که زمانی که لازم است تا میکروب هاری به مغز برسد، این امکان را می‌دهد که عمل واکسیناسیون بعد از گازگرفتگی انجام شود. بنابراین تنها کسانی‌که توسط یک حیوان هار دچار گازگرفتگی می‌شوند به واکسن نیاز دارند. در سال ۱۸۸۵ پسربچه‌یی که دچار گازگرفتگی یک سگ هار شده بود، نزد پاستور آمد. پاستور تا آن زمان این درمان را بر روی انسان آزمایش نکرده بود و از توفیق آن اطمینان نداشت اما در عین حال می‌دانست بدون واکسن پسربچه خواهد مرد. بنابراین واکسن را به او تزریق کرد. پس از چند هفته پسربچه بهبود یافت و بدین ترتیب تلاش‌های لویی پاستور به نتیجه رسید و موفقیت زیادی برای او به ارمغان آورد. زندگی شخصی پاستور با بیماری و مصیبت عجین بود. سه تن از فرزندانش در اثر ابتلا به بیماری در کودکی در گذشتند. علاوه بر این خواهرش هم یک عقب‌مانده ذهنی بود که در کودکی به این بیماری مبتلا شده بود. این اتفاقات به جای اینکه اراده او را سست کند و او را از پا در آورد، پاستور را به تلاش بیشتر واداشت تا اجازه ندهد دیگران نیز همچون او فرزندانشان را در اثر بیماری از دست بدهند. پاستور علی‌رغم تمام افتخارها و موفقیت‌هایی که به دست آورد، بسیار متواضع و فروتن بود و همه او را فردی ساده و بی‌آلایش می‌شناختند. او هیچ منافاتی میان علم و مذهب نمی‌دید و معتقد بود علم، انسان را به خدا نزدیکتر می‌کند؛ چنانچه می‌گفت: «هرچه بیشتر در اسرار طبیعت مطالعه میکنم، بیشتر از آفرینش شگفت‌زده می‌شوم.» سرانجام لویی پاستور در ۲۸ سپتامبر ۱۸۹۵، پس از یک عمر زندگی پرثمر، چشم از جهان فرو بست اما خدمات بی‌شمار او به بشریت نام او را در همه اعصار زنده نگه خواهد داشت.
خود دانشمند پنداری
در سالهای اخیر افراد بسیاری را دیده ام که به موضوعات علمی علاقه مندند و حتی اخبار رویدادهای علمی را پیگیری می کنند و احتمالا گاهی کتاب های علم عمومی در حوزه های غیر از رشته تحصیلی شان را نیز مطالعه می کنند. تا اینجای کار هیچ مشکلی نیست و بلکه باعث خوشحالی نیز است. مشکل از جایی پیش می آید که آنها در برآورد میزان فهم و درک و به عبارتی در حجم دانش خود دچار سوءبرداشت می شوند. آنها راجع به کرمچاله ها، جهان های موازی، سفر در زمان، بوزون هیگز، شبیه سازی و مسئله سلول های بنیادی، بیگ بنگ و… چیزهایی شنیده اند و به صورت پراکنده اینجا و آنجا راجع به آنها مطلب خوانده اند. از طریق برنامه های تلویزیونی، مجلات، گپ و گفت با دوستان راجع به روانشناسی، فرهنگ، سیاست، تاریخ و… اطلاعاتی گرفته اند ولی به تبع آن، این تصور برایشان پیش آمده که درباره تمامی موضوعات مذکور صاحب نظر هستند.
البته بدیهی است هر فردی در جامعه انسانی آرای مخصوص به خود را دارد و می تواند در لابه لای گفت و گوها، نظریات شخصی و برداشت های خود را از موضوعات مختلف بیان کند، اما مشکل از آنجایی آغاز می شود که فرد توقع داشته باشد نظریات شخصی اش به عنوان نظریات کارشناسی پذیرفته شود و نه به عنوان نظریات شخصی. خود دانشمند پنداری تعریف دقیق و به خصوصی ندارد و طیف گسترده ای را نیز در بر می گیرد؛ از افرادی که صرفا در میهمانی های خانوادگی کوچک به اظهار فضل و ایده پردازی های خام می پردازند گرفته تا کسانی که پا را فراتر گذاشته و هیچ فرصتی را در شبکه های اجتماعی مجازی و نظایر آن برای فضل فروشی و ابراز نظر درباره مسائلی که کمترین اطلاعی از آن ندارند، « عقاید خود مهم انگاری » از دست نمی دهند.
اما وجه اشتراک این افراد یکی از « عقاید خود مهم انگاری » (self -important ideas) است. عقاید خود مهم انگاری یکی از نشانه های شیدایی(Mania) است. چنین افرادی زیاد و سریع صحبت می کنند که این مشکل فشار کلام(pressure of speech) نامیده می شود. همچنین غالبا از پرش افکار (flight of idea) رنج می برند. برخی نیز افکار خود بزرگ بینی (grandios) داشته و خود را مبدع آثار و و اختراعات بزرگ می دانند. با گسترش علوم و توسعه اندیشه بشر در اعصار اخیر، حوزه های مختلف علوم پایه، مهندسی و حتی فلسفه و علوم اجتماعی به بخش های تخصصی تری تقسیم شدند. به دلیل حجم بالای اطلاعات در علوم مختلف، محال است فردی بر بخش های بزرگی از علوم احاطه داشته باشد.
دانش
ها و فناوری ها، روز به روز تخصصی تر می شوند و هرکس در نهایت می تواند در
یک یا شاید دو شاخه علمی متخصص باشد. به عبارتی، همه ما نسبت به دانش های
دیگر خارج از حیطه صلاحیت مان، بی سواد یا کم سواد هستیم. ممکن است یک
کیهان شناس از جغرافیای آسیای جنوب شرقی هیچ نداند و یک مهندس مکانیک از
دیالوگ دو نفر پزشک درباره نوار قلبی یک بیمار حتی یک کلمه هم سر در
نیاورد. اینکه یک جراح متخصص بسیار باسواد و حاذق، کمترین اطلاعی از روش
اویلر در حل معادلات دیفرانسیل مرتبه اول نداشته باشد، نه نقص است و نه کم
سوادی. همان گونه که یک نفر مهندس بسیار خبره، کمترین اطلاعی از روشهای
جراحی مغز در درمان پارکینسون ندارد. اگر ما درباره موضوع به خصوصی
اطلاعاتی نداریم یا تنها چند کلمه و عبارت ناپخته از آن مبحث می دانیم، هیچ
مشکلی پیش نمی آید اگر که فقط شنونده باشیم. هیچ کس ما را بابت چیزهایی که
نگفته ایم سرزنش نمی کند، اما زمانی که درباره موضوعاتی اظهار فضل می کنیم
که کمترین سر رشته ای از آن نداریم، در حقیقت نادانی خود را آشکار کرده
ایم. گفتن عباراتی نظیر « نمی دانم» یا « بایستی در این زمینه مطالعه کنم »
یا «اطلاع دقیقی ندارم » نه تنها نشان نادانی نیست، بلکه نهایت فهم و
روحیه جست و جو گرانه فرد را می رساند.
یکی از پرسش های مؤسسه Eurobarometer در گزارش سال ۲۰۰۵ پیمایش فهم عمومی از علم چنین بود: « دایناسورها همزمان با انسان زندگی می کردند.» این گزاره غلط؛ در بین افراد مورد پژوهش نتایج زیر را در برداشت: ۸۷ درصد از سوئد یها، ۸۰ درصد از آلمانی ها، ۷۹ درصد از دانمارکی ها و ۵۰ درصد یونانی ها و… به درستی تشخیص دادند که این گزاره غلط است. بیشترین انتخاب گزینه (نمی دانم) در کشور بلغارستان بوده که در آن ۳۹ درصد نسبت به درست یا غلط بودن این گزاره اظهار بی اطلاعی کرده اند. هر چند در جدول نهایی، کشورها براساس جواب های درست رده بندی می شوند و تفاوتی میان آنهایی که جواب غلط داده اند و کسانی که گفته اند (نمی دانم)، لحاظ نشده ام اگر نیک بنگریم، گزینه ی « نمی دانم» وضعیت میانه ای را توصیف می کند. وضعیتی که فرد به صحت پاسخ اطمینان ندارد از طرفی لزومی هم نمی بیند هر طور که شده و به هر قیمتی حتما گزینه صحیح را علامت بزند. گزینه ی « نمی دانم» نیز یک پاسخ است و از قضا (ندانستن) متضمن هیچ بار مفهومی حقار تبار نیز نیست.
عموما افرادی که مطالعات عمیق تر و دقیق تری از یک موضوع به خصوص داشته اند، به دلیل آنکه با چالش ها و مسائل پیرامونی آن موضوع آشناترند، به حجم نادانسته های خود نیز آگاه ترند. به عبارت ساده تر، فرد دانا می داند که چه چیزهایی را نمی داند. اما کسی که با موضوع درگیر نبوده و درک صحیحی از جوانب موضوع ندارد، به همان درک سطحی بسنده کرده و ممکن است خود را صاحب نظر ارزیابی کند و به همین جهت از گفتن « نمی دانم» پرهیز کرده و هرطور که شده، نظری له یا علیه یک موضوع ارائه می کند.
از دیگر سو از آنجایی که فرد به اسلوب و قواعد منطق گفت و گو آگاه نیست، صورتبندی و فرمالیسم منطقی باطلی را پیش می گیرد و با فرافکنی و به کارگیری مغالطات منطقی، تلاش می کند به هر قیمتی پیروز میدان باشد. به بیان دیگر، هدف خود دانشمند پندارها از اینکه خود را به بحث ها و دیالوگهایی که اطلاعات مخدوش و سطحی از آن دارند، وارد می کنند، دستیابی به حقیقت یا فهم بهتر یک موضوع نیست. ورود به یک دیالوگ برای خود دانشمند پندارها فرصتی برای ابراز نظر است. منش فرزانگی و دانایی اما به گونه ی دیگری است و دانایی چون سقراط، دلیلی برای تظاهر به دانایی نمی بیند و می گوید: « می دانم که نمی دانم.»
زندگینامه ی شاعران ایرانی
حکیم ابوالقاسم فردوسی طوسی
ابوالقاسم فردوسی از لحاظ زنده کردن تاریخ و داستان ملی و از جهت نفس تازه دمیدن به زبان فارسی بی شبهه بزرگترین شاعر ایران زمین است. فردوسی یکی از ستارگان درخشان آسمان ادب فارسی و از مفاخر نام آور ملت ایران است و به سبب همین عظمت مقام و مرتبت، زندگی او مانند سایر بزرگان درجه اول ایرانی با افسانه ها و روایات مختلف آمیخته شده دریغا شخصی بدین بزرگی و مقام، شرح حال و تاریخ زندگیش ناقص و مجهول است و آنچه بر ما معلوم است اندکی از بسیار است. تولد او در سال ۳۲۹ در قریه باژ از ناحیه طبران طوس بوده یعنی همان جا که امروزه آرامگاه اوست. فردوسی مردی وطن پرست و در میهن پرستی استوار بود. این مطلب را می توان در جای جای شاهنامه و خصوصاً از شور و عشق فردوسی که در ستایش ایران و نژاد ایرانی است و به خوبی آشکار است یافت. بطوریکه سی و پنج سال برای سرودن شاهنامه رنج می برد و تمام دارایی خود را از دست می دهد و در پایان عمر تهیدست می شود چرا که عشق به ایران و ایرانی تا آنجا در وجودش رسوخ کرده بود که بر آن شد تاریخ میهن خود و افتخارات گذشته آن را که در خطر نیستی و فراموشی می دید احیا کند و بتواند از بلاغت و فصاحت معجزه آسا و شیوایی سخن خود بهره مند شود و آن را از زوال و فراموشی برهاند.
فردوسی از تاریخ نیاکان خود و از داستان ها و افسانه ها و تاریخ ایران اطلاع و یا به داشتن آنها شوق و علاقه داشت و تربیت خانوادگی وی را بر این داشت که بدون مشوق و محرک، خود به این کار عظیم دست بزند.
فردوسی ظاهراً در اوان قتل دقیقی حدود « ۳۶۹ ۳۷۶ » به نظم داستان هایی مشغول بوده و بعضی از داستان ها که منفردند « بیژن و گرازان » ، را باید در راس همه قرار داد. داستان بیژن و گرازان یا رزم بیژن و گرازان و یا داستان « منیژه و بیژن » ، از داستان های مشهور قدیم بود که غیر از فردوسی از بعضی از شعرای دیگر عهد غزنوی نیز اشاراتی از آن دیده می شود.
فردوسی از امرای نزدیک کسی را لایق آن نمی دانست که اثر عظیم و جاودان خود را بدو تقدیم کند و همواره در پی بزرگی می گشت که سزاوار آن اثر بدیع باشد و سرانجام محمود غزنوی بزرگترین پادشاه عصر خود را یافت.
نخستین نسخة منظوم شاهنامه شهرت بسیار یافته بود و طالبان از آن نسخه ها برداشتند و با آنکه پدید آورندة آن شاهکار به پیری گراییده بود و به تهیدستی بر او نهیب می زد، هیچیک از بزرگان و آزادگان با دانش که از منظومة زیبایش بهره مند می شدند در اندیشه پاداشی برای آن آزاده مرد بزرگوار نبودند در حالی که او نیازمند یاری آنان بود و می گفت:
چو بگذشت سال از برم شصت و پنج / فزون کردم اندیشة درد و رنج
به تاریخ شاهان نیاز آمدم / به پیش اختر دیر ساز آمدم
بزرگان و با دانش آزادگان / نبشتند یکسر سخن رایگان
نشسته نظاره من از دورشان / تو گفتی بدم پیش مزدورشان
جز احسنت ازیشان نبد بهره ام / بگفت اندر احسنتشان زهره ام
سر بدره های کهن بسته شد / وزان بند روشن دل خسته شد
در چنین حالی بود که دلالان تبلیغاتی محمود ترک زاده به اندیشة استفاده از شهرت دهقان زادة بزرگوار طوس افتادند.
بنابر روایت مختلف پادشاه غزنوی تعهد کرده بود که در برابر هر بیت یک دینار بدو بدهد بجای دینار درهم داد و این کار مایة خشم دهقان بزرگ منش طوس گشت چنانچه بنابر همان روایت همة درهم های محمود را به حمامی وقفاعی بخشید!
علل اختلاف فردوسی و محمود بسیار است و مهمترین آنها اختلاف نظر آن دو بر سر مسائل سیاسی و نژادی و دینی است. فردوسی این آزاده مرد ناگهان حربة تکفیر را بالای سر خود دید و تهدید شد که به جرم الهاد در زیر پای پیلان ساییده خواهد شد.
پس ناگزیر از دام بلا گریخت ...
فردوسی در آخرین سال ها با نومیدی و ناکامی به تجدید نظرهای نهایی در شاهنامه و بعضی افزایش ها بر ابیات آن گذرانید تا به سال ۴۱۱ هجری در زادگاه خود « باژ » درگذشت و در باغی که ملک او بود مدفون گردید، و همنجا مزار اوست.
روحش شاد و یادش جاودان باد این اختر تابناک آسمان شعر.
شهریار
استاد سید محمد حسین بهجت تبریزی متخلص به شهریار فرزند حاج آقا خشکنابی که خود از اهل ادب بود در تبریز چشم به جهان گشود. محمد حسین تحصیل را در مکتب خانه زادگاهش روستای خشکناب با گلستان سعدی، نصاب قرآن و حافظ آغاز کرد و نخستین مربی او مادرش بود.
به سبب پیشامدهای عاطفی و عشقی از ادامه تحصیل منصرف شد و کمی قبل از اخذ مدرک دکتری، پزشکی را رها کرد و به خدمات دولتی پرداخت.
به قول خود شهریار، این شکست، و ناکامی عشق، موهبت الهی بود که از عشق مجازی به عشق حقیقی و معنوی می رسید.
شهریار شاعری مومن و مسلمان بود. خصوصیات بارز او حساسیت بسیار بالا، فروتنی و درویشی که مسلک همیشگی وی بود و علاقه مفرط به تمامی هنرها داشت. وی در جوانی سه تار می زد و آنطور نیکو می نواخت که اشک استاد، ابوالحسن صبا را جاری می کرد و برای ساز خود می سرود.
نالد به حال زار من امشب سه تار من / این مایة تسلی شب های تار من
شهریار هر چند شاعری غزلسرا شهرت یافته و این خود حقیقتی است انکارناپذیر ولی او مرکب اندیشه شاعرانه خود را در میدان های مختلف شعری به جولان درآورده، از قصیده و قطعه و مثنوی و رباعی گرفته تا منظومه ها و حتی قالب های تازه و نو و به اصطلاح نیمایی آثاری دلپذیر و لطیف و استوار به وجود آورده است.
سبک شهریار مخصوص به خود اوست و سخنش سخن دل است و از عمق جان و روح بسیار حساس و پرشور او مایه می گیرد.
آمدی جانم به قربانت ولی حالا چرا؟ / بی وفا حالا که من افتاده ام از پا چرا؟
عاقبت پس از ۸۳ سال زندگی شاعرانه پر بار و با افتخار روح این شاعر بزرگ در ۲۷ شهریور ماه ۱۳۶۷ به ملکوت اعلی پیوست و جسمش در مقبره الشعرای تبریز که مدفن بسیاری از شعرا و هنرمندان آن دیار ارجمند است به خاک سپرده شد.
روحش شاد و یادش جاودان باد.
...
او مرد و در کنار پدر زیر خاک رفت
اقوامش آمدند پی سر سلامتی
یک ختم هم گرفته شد و پر بدک نبود
بسیار تسلیت که به ما عرضه داشتند
لطف شما زیاد
اما ندای قلب به گوشم همیشه گفت:
این حرف ها برای تو مادر نمی شود
...
مولوی
مولانا جلال الدین محمد بلخی، هم از حیث بلندی افکار و شور انگیزی اشعار و هم از لحاظ مقدار شعری که از او باقی مانده است یکی از بزرگترین شاعران ایران است. مولوی لقبی است که به جلال الدین محمد عارف و شاعر بزرگ و حکیم عالی قدر داده اند. وی در سال ۶۰۴ هجری قمری در بلخ متولد شد. پدرش در تربیت وی بسیار کوشید. پدر وی سلطان الدین ولد که لقب سلطان العلماء داشت، مدرس و واعظی خوش بیان بود.
پس از طی مقامات از خدمت برهان محقق اجازه ارشاد و دستگیری یافت. و روزها به شغل تدریس مشغول بود و قیل و قال مدرسه می گذرانید و طالبان علم و اهل بحث و نظر و خلاف بر وی گرد آمده بود و مولانا سرگرم تدریس بود، فتوی می نوشت و سخن می راند ...
جلال الدین در لاندره به اشارة پدر گوهر خاتون دختر شرف الدین را به زنی گرفت و چهار سال بعد پدر و پسر به خواهش سلطان سلجوقی روم رخت به قونیه کشیدند. تا اینکه مولانا در قونیه با شمس تبریزی آشنا می شود و صورت دیگری به خود می گیرد.
پس از ۱۶ ماه همدمی مولانا با او شمس به دمشق پناه می برد. پس از آگاهی مولانا از اقامت شمس در دمشق نخست با غزل ها، نامه ها، پیام ها از او خواستار برگشتش شد و بعد پسر خود سلطان ولد را با جمعی از یاران به جستجوی شمس به دمشق فرستاد و پوزش و پشیمانی و عذرخواهی مردم را از رفتار خود با او بیان داشت. شمس این دعوت را پذیرفت. شمس تبریز بار دیگر با جهل و خودخواهی مردم و تعصب عوام روبرو شد و ناگزیر به سال ۶۴۵ از قونیه گریخت. مولانا باز در پی او روان شد و کوی به کوی برزن به برزن به دنبال گمشده خود بود و نشانی از او نیافت و در این میان سر به شیدایی برآورد و غزلیات خود را با نام او مزین ساخت.
عجب آن دلبر زیبا کجا شد؟ / عجب آن سرو خوش بالا کجا شد؟
میان ما چو شمعی نور می داد / کجا شد ای عجب بی ما کجا شد؟
برو بر ره بپرس از رهگذاران / که آن همراه جان افزا کجا شد؟
چو دیوانه همی گردم به صحرا / که آهو اندرین صحرا کجا شد؟
دو چشم من چو جیهون شد ز گریه / که آن گوهر در این دریا کجا شد
پس از غیبت شمس تبریزی، شور مایة مولانا صلاح الدین زرکوب بوده است. صلاح الدین زرکوب مدت ۱۰ سال مولانا را شیفته خود کرد تا این که او نیز از دست رفت. حسام الدین چلپی از خاندانی اهل سلوک بود و پس از مرگ صلاح الدین سرود مایة جان مولانا و پیدایش اثر عظیم و جاودانه مثنوی گردید.
مثنوی معنوی، غزلیات شمس تبریزی، رباعیات، فیه مافیه، مکاتیب و مجالس سبعه از آثار مولوی است.
روز یکشنبه پنجم جمادی الاخر سال ۶۷۲ هجری قمری مولانا بدرود زندگی گفت. خرد و کلان مردم قونیه حتی مسیحیان و یهودیان نیز در سوگ وی زاری و شیون کردند. جسم پاکش در مقبره خانوادگی در کنار پدر در خاک آرمید.
روحش شاد و یادش جاودان باد.
مرده بدم زنده شدم گریه بدم خنده شدم / دولت عشق آمد و من دولت پاینده شدم
دیدة سیر است مرا جان دلیر است مرا / زهرة شیر است مرا زهرة تابنده شدم
گفت که دیوانه نه ای لایق این خانه نه ای / رفتم و دیوانه شدم سلسله بندنده شدم
...
رودکی
در یکی از شهرهای خوش آب و هوا و خوش منظره کوهستانی رودک پنج رود، در یک روز بهاری که همه جا پر از گل و نسیم بهاری بود کودکی بنام ابوعبدالله جعفر بن محمد تولد یافت. که به سال ۲۰۶ هجری قمری بود.
همانگونه که از اشعارش بر می آید پدر و مادرش از طبقه پایین جامعه اند و خود نیز دوران کودکی را به سختی می گذراند. رودکی شاعر استاد قرن ۴ است که او را به سبب مقام بلندش در شاعری و به علت پیشوایی پارسی گویان و آغازیدن بسیاری از انواع شعر پارسی به حق « استاد شاعران » لقب داده اند.
رودکی دارای ذهن خلاق و فعال و تیز فهم بود چنانکه خدای حکیم در ۸ سالگی به او صدایی خوش و سیمایی زیبا هدیه نموده بود و به سبب صدای زیبایش مطربی می کرد.
رودکی در قسمتی از زندگانی خود بینا بوده و بعد به علتی که بر ما معلوم نیست نابینا شده است اما اشعارش چنان زیبا و دل انگیز است که هر شنونده ای را محسور خود می کند.
رودکی در فنون سخن و انواع شعر مانند: قصیده، رباعی، مثنوی،قطعه، غزل، مهارت داشته و از همه آنها بخوبی کامیاب گردید و مخصوصاً در قصیده سرایی پیشرو دیگران بود.
یکی از آثار مهم رودکی منظومة کلیله و دمنه بود که اصل آن را ابن مقفع دانشمند ایرانی از عربی به پهلوی منتقل کرده. این منظومه از میان رفته و فقط ابیاتی از آن باقی مانده است. و دیگری سند باد نامه است که از آنها اشعاری پراکنده باقی است.
وفات رودکی به سال ۳۲۹ هجری نوشته اند که در پنج ده درگذشت و همان جا به خاک سپرده شد.
جایی که گذرگاه دل محزون است / آنجا دو هزار نیزه بالا خون است
لیلی صفتان ز حال ما بی خبرند / مجنون داند که حال مجنون چون است
خیام نیشابوری
ترانه ها و اشعار خیام هیچ وقت تازگی و لطافت خود را از دست نخواهد داد. چون این ترانه ها در ظاهر کوچک ولی پر مغز تمام مسائل مهم و تاریک فلسفی را که در دوران مختلف انسان را سرگردان کرده و او را به وادی سرگردانی کشانده، و افکاری را که جبراً به او تحمیل شده و اسراری را که برایش لاینحل باقی مانده مطرح می کند. خیام ترانه های ناب فلسفی را با زیبایی تمام به زبان آورده و بدرستی که لقب هایی که به او نسبت داده اند در خور شان والایی چون اوست. از جمله القاب وی حجه الحق می باشد.
حکیم ابوالفتح خیام نیشابوری از حکما و ریاضی دانان و شاعران بزرگ ایران در اواخر قرن ۵ و اوایل قرن ۶ است. نامش عمر و کنیه اش ابوالفتح و لقبش غیاث الدین و نام پدرش ابراهیم بوده است.
در سال ۴۶۷ در سلطنت جلال الدین ملکشاه سلجوقی و وزارت خواجه نظام الملک چون خواستند تقریب تقویم یعنی محاسبه سال و ماه را موافق قواعد نجومی به درستی معین کنند. هئیتی از دانشمندان اهل فن هئیت و نجوم را برای این مقصود برگزیدند. و مامور ساختند تا محاسبه را ترتیب دادند و آن درست ترین محاسبه سال شماری و معروف به تقویم جلالی است و خیام یکی از آن دانشمندان بوده و گویا بر همه مقدم بوده است.
در احوال خیام گفته اند: در تصنیف و تعلیم بخل داشت و تندخویی او را می توان تصدیق کرد چون از سخنش پیداست که بسیار حساس بوده و بنابراین از ناملایمات زود به شدت متالم می شده و تندخویی می کرده است.
در ریاضیات وی را سرآمد فضلا می شمردند. در احکام نجوم هم قول او را مسلم می داشتند. خیام در فن و جبر و مقابله معلومات تازه بدست آورده بود. کتابی در این باب نوشته که معروف است. رسالت دیگر هم در موضوعات علمی دیگر دارد که همه بسیار کوچک و مختصر است و روی هم رفته می توان تصدیق کرد که خیام پرگویی را دوست نداشته است.
خصایص کلام خیام: نخست اینکه در نهایت فصاحت و بلاغت است. در سلامت و روانی مانند آب است ساده و دور از تصنع و تکلف است و از ریا و تظاهر فرسنگ ها دور است. صنعت شاعری به خرج نمی دهد، تخیلات شاعرانه نمی جوید همه متوجه معنایی است که منظور نظر اوست.
دیگر از خصایص خیام سنگینی و متانت اوست. بذله گویی نمی کند. اهل مزاح نیست. معترض مردم نمی شود و با کسی کاری ندارد. پیداست که حکیمی متفکر و متذکر است. سخن نمی گوید مگر برای اینکه نکته ای را که به خاطرش رسیده ابراز کند.
خیام اشعاری به پارسی و تازی و کتاب هایی بدین دو زبان دارد. درباره رباعیات خیام تحقیقات فراوانی به زبان پارسی و به زبان های دیگر صورت گرفته است. استقبال بی نظیری که از خیام و افکار او در جهان شده باعث گردیده است که این رباعیات به بسیاری از زبان ها ترجمه شود و بسی از این ترجمه ها با تحقیقاتی دربارة احوال و آثار و افکار خیام همراه باشد.
خیام در نیشابور نقاب از خاک کشید و روح نا آرامش به پرواز درآمد. روحش شاد.
اسرار ازل را نه تو دانی و نه من / وین حرف معما نه تو خوانی و نه من
هست از پس پرده گفتگوی من و تو / چون پرده بر افتد نه تو مانی و نه من
نظامی گنجوی
حکیم الیاس بن یوسف بن زکی بن موید نظامی گنجوی، از استادان بزرگ سخن و از ارکان شعر فارسی است. تولد وی در شهر گنجه می باشد که سال ۵۳۰ هجری قمری در حوالی آذربایجان بوده است. نظامی قسمت بزرگ عمر خود را در وطن خود گنجه صرف کرد و در همان جا به کسب علوم و فنون علم پرداخت و تنها یک سفر کوتاه به دعوت قزل ارسلان به یکی از شهرهای نزدیک گنجه کرد و در مجلس آن پادشاه با نهایت احترام و اکرام پذیرفته شد. نظامی هیچگاه در مدح مبالغه ننمود و برای جلب نظر حکمرانان، شعر نساخت و بخصوص در اواخر عمر گوشه گیر و آزاده زیست و گردن در پیشگاه امرا فرود نیاورد.
نظامی غیر از دیوانی که عدد ابیات آن را دولتشاه بیست هزار بیت نوشته و اکنون فقط مقداری از آن در دست است پنج مثنوی مشهور بنام پنج گنج دارد که آنها را عاده خمسه نظامی می گویند. (مخزن الاسرار، خسرو شیرین، لیلی و مجنون، بهرام نامه یا هفت پیکر، اسکندر نامه)
نظامی غیر از پنج گنج دیوان قصاید و غزلیاتی هم داشتت.
نظامی در سال ۶۲۴ در گذشته و دیار فانی را وداع گفته، مدفن نظامی در گنجه تا اواسط عهد قاجاریه باقی بود اما بعد از آن رو به ویرانی نهاد تا باز بوسیلة محلی آذربایجان شوروی مرمت شد، یادش گرامی باد.
نخستین بار گفتش «کاز کجایی»؟ / بگفت: «از دار ملک آشنایی»
بگفت: «آنجا به صنعت در چه کوشند؟» / بگفت: «انده خرند و جان فروشند»
بگفتا: «جان فروشی در ادب نیست» / بگفت: «از عشقبازان این عجب نیست»
بگفتا: «از دل شدی عاشق بدین سان؟» / بگفت: «از دل تو می گویی، من از جان»
بگفتا: «هر شبش بینی چو مهتاب؟» / بگفت: «آری، چو خواب آید: کجا خواب؟»
بگفتا: «دل ز مهرش کی کند پاک؟» / بگفت: «آنگه که باشم خفته در خاک»
...
سعدی
ابو محمد مشرف الدین (شرف الدین) مصلح بن عبدالله بن شرف الدین شیرازی، ملقب به ملک الکلام و افصح المتکلمین بی شک یکی از بزرگترین شاعران ایران است که بعد از فردوسی آسمان ادب فارسی را به نور خیره کنندة خود روشن ساخت.
در حدود سال ۶۰۶ هجری در شهر شیراز در خاندانی که همه از عالمان دین بودند چشم به جهان گشود. نکته مهم در زندگی سعدی این است که در زمان زندگیش از شهرت و اعتبار خاصی بهره مند شد و سخنانش مورد استقبال شاعران هم عصرش قرار گرفت.
سعدی به اندوختن و سرودن روزگار می گذرانید و عمر پربار خود را بدین گونه سپری می کرد اما این بزرگ، همواره سعی و تلاش خود را کافی ندانسته چنانکه در آغاز گلستان می گوید:
یک شب تامل ایام گذشته می کردم و بر عمر تلف کرده خود تاسف می خوردم و سنگ سرا چه دل را به الماس آب دیده می سفتم و این ابیات را مناسب حال خود یافتم.
هر دم از عمر می رود نفسی / چون نگه می کنم نمانده بسی
ای که پنجاه رفت و در خوابی / مگر این پنج روز دریابی
خجل آن کس که رفت و کار نساخت / کوس رحلت زدند و بار نساخت
سعدی هم در شعر و هم در نثر سخن فارسی را به کمال رسانده است و از میان آثار منظوم او، گذشته از غزلیات و قصاید مثنوی مشهوری است که به سعدی نامه و بوستان شهرت دارد. این منظومه در اخلاق و تربیت و وعظ است. مهمترین اثر سعدی در نثر، کتاب گلستان است.
فخر الدین عراقی
فخر الدین ابراهیم بن بزرگمهر بن عبدالغفار جوالقی همدانی متخلص به عراقی شاعر عاشق و عارف شوریده قرن ۷ که اشعار لطیف و غزل های پرشور عاشقانه او در زمان حیات وی نقل محافل ادبی اهل دل شده بود.
فخر الدین عراقی در سال ۶۱۰ دیده به جهان گشود در دهی بنام کمجان در بیرون شهر همدان در خاندانی اهل علم بدنیا آمد. از خصوصیات عراقی رفتار محبت انگیز و بی ریا و مشربی حاکی ازمهربانی و سرشتی ناشی از ادب و نزاکت و فروتنی می باشد.
آثار عراقی دیوان اشعار شامل غزل، قصیده، قطعه، ترجیع بند و ترکیب بند رباعی است. سبک عراقی ساختگی و قراردادی نیست و صداقت و هیجانات طبیعی این عاشق بی قرار بیشتر زبان او را به گفتگو نزدیک می کند و از تصنع و ریا به دور است.
وفات عراقی به سال ۶۸۸ در دمشق اتفاق افتاد و در همان جا به خاک سپرده شد.
این حادثه بین که زاد ما را / وین واقعه کو فتاد ما را
آن یار که در میان جان است / بر گوشة دل نهاد ما را
در خانه، نمی نهد پای / از دست مگر بداد ما را
روزی به سلام یا پیامی / آن یار نکرد یاد ما را
دانست که در غمیم بی او / از لطف نکرد شاد ما را
شیخ بهایی
دانشمندی ادیب و فقیه و منجم و ریاضی دان و شاعری که پدر، بهاء الدین محمدش نامید و خود بهایی تخلص نمود و به نام شیخ بهایی به اوج اشتهار و اعتبار رسید.
بهاء الدین محمد بن حسن معروف به شیخ بهاء الدین عاملی یا شیخ بهایی، به عنوان یکی از وارسته ترین سالکان طریق شریعت و عرفان و به عنوان یکی از برجسته ترین نوابغ علم و فرهنگ در ایران و مشهورترین و روشن ترین علماء و فقها و مفسرین علوم مذهبی و فلسفه و عرفان شناخته شده است. شیخ بهایی علاوه بر اینکه مردی است با یک جهان بینی شگفت آور آن چنان که از خلال آثار ارزشمند او پیداست، دانشمندی برجسته بودکه در علوم یاد شده بالا و همچنین ریاضی و هیات و نجوم و هندسه و شیمی، تبحر داشته و با وجود گذشت نزدیک به چهار قرن از مرگ او و با وجود ترقی شگفت آور دانش امروز هنوز هم نظرات وی در زمینه های مختلف علوم قابل تعمق و بررسی است.
شیخ بهایی به سال ۹۵۳ هجری در بعلبک شام در خاندانی متدین ایرانی متولد گردید و خانواده اش در هنگامی که وی خردسال بود به ایران بازگشتند و در اصفهان پایتخت سلاطین مقتدر صفوی که مرکز علم و دانش و عرفان بود، اقامت نمودند.
شیخ بهایی مردی بود که از تظاهر و فضل فروشی نفرت داشت و این خود انگیزه ای برای اشتهار خالص شیخ بود. آوازه دانش و اندیشه و قدرت استنباط در مسائل علمی و فلسفی، او به پایه ای بود که فاسدان و ریاکاران نیز نتوانستند از تحسین خودداری کنند و حسن سلوک و طبع کریم وی را محبوب خاص و عام کرد.
از این عالم ربانی و عارف جلیل القدر تاکنون در حدود هشتاد و هشت کتاب و رساله ذکر شده است. شیخ بهایی در سال ۱۰۳۱ هجری قمری در سن ۸۷ سالگی در اصفهان پایتخت شاه عباس بزرگ، دار فانی را وداع گفت و بنابر وصیت او با تجلیل فراوان جنازه اش به مشهد مقدس منتقل گردیده و در جوار حضرت ثامن الائمه ابوالحسن الرضا علیه الادالتقیه و المثنا، به خاک سپرده شد.
از کتب و آثار بزرگ علمی و ادبی شیخ بهایی علاوه بر غزلیات و رباعیات و مغزلات دارای دو مثنوی بوده یکی به نام مثنوی « نان و حلوا » و دیگری « شیر و شکرر » و از آثار علمی « جامع عباسی، کشکول، بحر الحساب و مفتاح الفلاح و الاربعین و شرع الاقلاف، اسرار البلاغه و الوجیزه » و سایر تالیفاتش که بالغ بر ۹۵ کتاب و رساله می شود که همواره کتب و درس طالبان علم و ادب بوده است.
شیخ بهایی شاگردانی تربیت نموده که به نوبه خود از بزرگترین مفاخر علم و ادب ایران بوده اند، مانند فیلسوف و حکیم الهی و ملاصدرای شیرازی و ملا حسن حنیفی کاشانی و عده یی دیگر که در فلسفه و حکمت الهی و فقه و اصول و ریاضی و نجوم سرآمد اقران گردیده و ستارگان درخشانی در آسمان علم و ادب ایران گردیدند که نه تنها ایران، بلکه عالم اسلام به وجود آنها افتخار می کند.
در میکده دوش، زاهدی دیدم مست / تسبیح به گردن و صراحی در دست
گفتم ز چه در میکده جا کردی گفت / از میکده هم بسوی حق راهی هست
وحشی بافقی
کمال الدین وحشی بافقی در سال ۹۳۹ هجری قمری در بافق که آبادی بزرگیست در میان یزد و کرمان چشم به جهان گشود.
برادرش در آشنا کردن وی با شاعری و تربیت او سهمی به سزا داشت و پیش از آنکه برادر وحشی در شاعری به شهرت برسد بدرود حیات گفت و وحشی را اندوهگین ساخت و به خاطر علاقة وحشی به برادرش تخلص وحشی را که لقب برادرش بود از آن خود ساخت تا نامش جاوید بماند. وحشی مردی وارسته، افتاده و از خود گذشته بود و مانند دیگر سخنوران و شاعران به خود ستایی نپرداخته و بیشتر اشعار وحشی حاوی پند و اندرز و تشویق مردم به خوبی و تواضع و عشق است.
با همة استادی که وحشی در مسدس و مربع ترکیب های خود از باب بیان احساس ها و عاطفه های دقیق شاعرانه اش نشان داده باید غزل های او را سرآمد اشعار او در این راه دانست. وحشی همواره در اشعارش عشق پاک را مطرح می کند و ارزش او در آن است که مضمون ها و نظارت دقیق شاعرانه و همچنین احساسات و عواطف دقیق و نازک خیالی ها و نازک دلی های خود به شهرت رسیده است. وی در اشعارش اندیشه های لطیف خود را به همراه عواطف گرم با زبان ساده و از روی صداقت باز می گوید. در اشعار زیبای وحشی کلمات عربی به چشم نمی خورد بجای اینکه از کلمات غامض و دشوار عربی استفاده کند از کلمات زیبا و شیوا پارسی استفاده کرده است که بر دل می نشیند.
دوستان شرح پریشانی من گوش کنید / داستان غم پنهانی من گوش کنید
قصه بی سر و سامانی من گوش کنید / گفت و گوی من و حیرانی من گوش کنید
شرح این قصه جان سوز نگفتن تا کی / سوختم سوختم این راز نهفتن تا کی
روزگاری من و دل ساکن کویی بودیم / ساکن کوی بت عربده جویی بودیم
عقل و دین باخته دیوانه رویی بودیم / بسته سلسله سلسه مویی بودیم
...
رهی معیری
محمد حسن معیری متخلص به رهی به سال ۱۲۸۸ هجری شمسی در تهران دیده به جهان گشود.
بدون تردید یکی از کسانی که به پاکی لفظ و حسن ترکیب مشهور است، رهی معیری است. رهی که فرزند خاندان بزرگ و اصیل و نجیب بود. نیاکان رهی از روزگار سلطنت شاه تا اواخر دوران قاجار هموراه مصدر خدمات مهم و از رجال عصر خویش بودند. ذوق هنری و طبع لطیف در خاندان رهی موروثی است. رهی از آغاز کودکی در شعر و موسیقی و نقاشی، استعدادهای شگفت انگیز داشت و از ۱۳سالگی به شاعری پرداخت.
رهی پس از فراغت از تحصیل و مطالعه در فنون ادب به خدمت دولت آمد و علاوه بر این در اغلب محافل هنری و انجمن های ادبی عضویت یافت و به ادب و هنر ایران خدمت سزاواری انجام داد.
رهی در سن ۶۰ سالگی درگذشت و با مرگش ایران شاعری نامور و استادی به حق را از دست داد.
سرود معروف وطنی زیر از استاد رهی است:
تو ای پر گهر خاک ایران زمین / که والاتری از سپهر برین
هنر زنده از پرتو نام توست / جهان سرخوش از جرعه جام توست
پروین اعتصامی
سخن گفتن دربارة خانم پروین اعتصامی چندان آسان نیست. پروین را کمتر کسی است که نشناسد و با آثارش آشنا نباشد، بویژه علاقه مندان به شعر و شاعری که ارادتی تام و تمام به این اعجوبة شعر و ادب و عرفان دادند.
ادبیات و عرفان بارور ایران زمین، از گروه مردان، نوابغ بسیاری به ما ارزانی داشته است، لیکن از گروه زنان در این زمینه، هنوز کسی را سراغ نداریم که به پایه و مقام ادبی پروین برسد.
اشعار پر مغز پروین را هر خواننده ای بدقت مطالعه کند، بخوبی به روحیة این بانوی عارف ادب پرور پی می برد و در سرتاسر آثار او حتی به یک کلمه بر نمی خورد که خارج از مرز اخلاق و انسانیت باشد. پروین برای طبقة زنان، هیچ چیز را بهتر از عفت و پاکدامانی نمی داند و در این راه کوشش های بسیار نموده است. اکثر آثار پروین عارفانه است، لیکن از احساسات پاک زنانه عاری نیست و در اشعار او چه بسیار به گفتگوی نخ و سوزن، سیر و پیاز، عدس و ماش، دیگ و دیگ بر و ... بر می خوریم که در خاتمه همان نتیجه ای که خواستة شاعر است به خواننده القاء می شود.
پروین خود را مدیون پرورش و راهنمایی های پدر ارجمندش مرحوم یوسف اعتصامی (اعتصام الملک) که یکی از فضلای بنام و از ادیبان قرن اخیر است، می داند.
عمر پروین بسیار کوتاه بود. او در ۲۵ اسفند ۱۲۸۵ در تبریز متولد شده و در سوم فروردین ۱۳۲۰ بی هیچ سابقه ای بیمار شد و حصبه گرفت. پروین مانند همیشه آرام و متین بود. با آنکه در تب می سوخت آه نمی کشید تا اینکه در نیمه شب جمعه ۱۵ فروردین ۱۳۲۰ در آغوش مادر جان داد.
آرامگاه پروین در مقبرة خانوادگی شان، صحن مطهر حضرت معصومه (ع) در قم به خاک سپرده شد.
و در یک جمله، پروین اعتصامی، الگوی تمام عیار یک زن مسلمان ایرانی است، که گفتار و رفتارش می تواند برای تمام زنان، راهنما باشد.
روحش شاد.